\chapter{Rotationsinvarianz in d=3} \section{Drehimpulsalgebra} Drehung mit dem Winkel $\phi$ um $\vec{n}$: \begin{equation} \ket{\tilde{\psi}} = D(\phi,\vec{n})\ket{\psi} \end{equation} mit \begin{equation} D(\phi,\vec{n}) = 1 - i\frac{\phi}{\hbar} J_{\vec{n}} + O(\phi^2) \end{equation} In (\ref{labelTransfRot}) hatten wir die Relation \begin{equation} [J_x,J_y] = i\hbar J_z \end{equation} (etc. zyclisch). Diese Vertauschungsrelation bestimmt das Spektrum der $J$-Operatoren vollständig. Wir definieren ein $J^2$ zu: \begin{equation} J^2 = \vec{J}^2 = J_x^2 + J_y^2 + J_z^2 \end{equation} und daraus folgt $\forall \alpha = x,y,z$ \begin{equation} \left[ J^2, J_\alpha \right] = 0 \end{equation} also haben $J^2$ und $J_z$ gemeinsame Eigenvektoren. \begin{align} J^2 \ket{\alpha,\beta} &= \alpha \ket{\alpha,\beta}\\ J_z \ket{\alpha,\beta} &= \beta \ket{\alpha,\beta} \end{align} In Anlehnung an Erzeuger und Vernichter definieren wir: \begin{equation} J_\pm \equiv J_x \pm iJ_y \end{equation} mit dem Kommutator \begin{align} [J_z, J_\pm] &= [J_z,J_x + iJ_y]\\ &= i\hbar J_y \pm i(-i\hbar) J_x &= \pm \hbar J_\pm \end{align} und \begin{equation} [J^2,J_\pm] = 0 \end{equation} Vergleiche Harmonischen Oszillator: \begin{equation} [\nOp,\aDs] = -\aDs; ~ [\nOp,\aCr] = \aCr \end{equation} mit $J_\pm$ ist dann \begin{align} J_z J_+ \ket{\alpha,\beta} &= (J_+ J_z + i\hbar J_+) \ket{\alpha,\beta}\\ &= (\beta + \hbar) J_+ \ket{\alpha,\beta}\\ J_z J_- \ket{\alpha,\beta} &= (\beta - \hbar) J_- \ket{\alpha,\beta} \end{align} und \begin{equation} J^2 J_+ \ket{\alpha,\beta} = J_+ J^2 \ket{\alpha,\beta} = \alpha J_+ \ket{\alpha,\beta} \end{equation} also \begin{align} J_+ \ket{\alpha,\beta} &= c_+(\alpha,\beta) \ket{\alpha,\beta + 1}\\ J_- \ket{\alpha,\beta} &= c_-(\alpha,\beta) \ket{\alpha,\beta - 1} \end{align} $\beta$-Spektrum ist eingeschränkt wegen: \begin{equation} 0 \leq \dirac{\alpha,\beta}{J_x^2 + J_y^2}{\alpha,\beta} = \dirac{\alpha,\beta}{J^2-J_z^2}{\alpha,\beta} = (\alpha-\beta)^2 \underbrace{\braket{\alpha,\beta}{\alpha,\beta}}_{\geq 0} \end{equation} Also ist $\alpha \geq \beta^2$ und $\exists \beta_\text{max}$ mit \begin{align} J_+ \ket{\alpha,\beta_\text{max}} &= \ket{\zero} & \left| J_- \right.\\ J_- J_+ \ket{\alpha,\beta_\text{max}} &= 0\\ \left( J^2 - J_z^2 - \hbar J_z \right) \ket{\alpha,\beta_\text{max}} &= 0\\ \alpha - \beta_\text{max}^2 \hbar^2 -\beta_\text{max} \hbar &\stackrel{!}{=} 0\\ \rightarrow \alpha = \beta_\text{max} (\beta_\text{max} + \hbar) \end{align} entsprechend: \begin{align} J_- \ket{\alpha,\beta_\text{min}} &= \ket{\zero}\\ ... \rightarrow \alpha &= \beta_\text{min} (\beta_\text{min} - \hbar) \end{align} Daraus folgt: \begin{equation} \beta_\text{max}^2 + \beta_\text{max} \hbar = \beta_\text{min}^2 + \beta_\text{min} \hbar \end{equation} quadratische Gleichung mit den 2 Lösungen: \begin{align} \beta_\text{max} &= \beta_\text{min} - \hbar &\text{(irrelevant)}\\ \beta_\text{max} &= -\beta_\text{min} \end{align} \begin{align} \left( J_+ \right)^k \ket{\alpha,\beta_\text{mix}} &= \const \ket{\alpha,\beta_\text{max}}\\ \rightarrow \beta_\text{max} &= \beta_\text{min} + \hbar \cdot k \end{align} daraus ergibt sich mit $k = 0,1,2,...$: \begin{equation} \boxed{\beta_\text{max} = \frac{\hbar}{2} \cdot k} \end{equation} und \begin{equation} \alpha = \beta_\text{max}^2 + \beta_\text{max} \hbar = \hbar^2 \left( \frac{k}{2} + 1 \right) \frac{k}{2} \end{equation} Zusammenfassung: \begin{center} \begin{tabular}{c|c|c|c|c} $\frac{k}{2}$ & $\beta_\text{max}$ & $\alpha$ & $\ket{\alpha,\beta_\text{max}}$ & Anzahl $\ket{\alpha,\beta}$ \\ \hline $0$ & $0$ & $0$ & $\ket{0,0}$ & $1$ \\ \hline $\frac{1}{2}$ & $\frac{1}{2}\hbar$ & $\frac{3}{4}\hbar^2$ & $\ket{\frac{3}{4},\frac{1}{2}}$ & $2$ \\ \hline $1$ & $\hbar$ & $2\hbar^2$ & $\ket{2,1}$ & $3$ \\ \hline $\frac{3}{2}$ & $\frac{3}{2}\hbar$ & $\frac{15}{4}\hbar^2$ & $\ket{\frac{15}{4},\frac{3}{2}}$ & $4$ \end{tabular} \end{center} Wir finden halbzahlige Eigenwerte für $J_z$. Aber: in (\ref{labelRotSym2D}) hatten wir gesehen: \begin{equation} J_3 = XP_Y - YP_X \end{equation} hat Eigenwerte $m \hbar= (0,\pm 1, \pm 1, ...) \hbar$.\\ Mit der Notation $j \equiv \frac{k}{2}$ \begin{align} \alpha &= \hbar^2 j (j + 1)\\ \beta &= \hbar m \end{align} und \begin{align} J^2 \ket{j,m} &= \hbar^2 j (j+1) \ket{j,m} & \left(j = \frac{0,1,2,3,...}{2}\right)\\ J_z \ket{j,m} &= \hbar m \ket{j,m} & \left(m = -j, -j+1, ..., j\right) \end{align} Matrixelemente: \begin{align} J_\pm \ket{j,m} &= c_+(j,m) \ket{j,m \pm 1}\\ \bra{j,m} J_\mp &= c_+^*(j,m) \bra{j,m \pm 1}\\[15pt] \dirac{j,m}{J_- J_+}{j,m} &= \abs{c_+(j,m)}^2 \underbrace{\braket{j,m+1}{j,m+1}}_1\\ \dirac{j,m}{J^2 - J_z^2 - \hbar J_z}{j,m} &= \abs{c_+(j,m)}^2\\ \rightarrow \hbar^2 \left( j (j+1) - m^2 - m \right) &= \abs{c_+(j,m)}^2\\ \rightarrow c_+ &= \hbar \sqrt{j (j+1) - m^2 - m}\\ &= \sqrt{(j + m + 1)(j - m)} \end{align} genauso \begin{equation} c_- = \hbar \sqrt{(j - m + 1)(j + m)} \end{equation} Matrixelemente von $J_x$ und $J_y$: \begin{align} \dirac{j',m'}{J_x}{j,m} &= \braket{j',m'}{\frac{J_+ + J_-}{2} - j,m}\\ &= \krondelta{j',j} \left\lbrace \krondelta{m',m+1} c_+(j,m) + \krondelta{m'-1,m} c_-(j,m) \right\rbrace \end{align} \definecolor{lgray}{gray}{0.9} \newcommand{\graycell}{\cellcolor{lgray}} \begin{itemize} \item für $J^2 / \hbar^2$ \begin{center} \begin{tabular}{c||c|c|c|c|c|c} $j',m' \backslash j,m$ & $(0,0)$ & $(\frac{1}{2},\frac{1}{2})$ & $(\frac{1}{2},-\frac{1}{2})$ & $(1,1)$ & $(1,0)$ & $(1,-1)$ \\ \hline\hline $(0,0)$ & $0$ \graycell & $0$ & $0$ & $0$ & $0$ & $0$ \\ \hline $(\frac{1}{2},\frac{1}{2})$ & $0$ & $\frac{3}{4}$ \graycell & $0$ \graycell & $0$ & $0$ & $0$ \\ \hline $(\frac{1}{2},-\frac{1}{2})$ & $0$ & $0$ \graycell & $\frac{3}{4}$ \graycell & $0$ & $0$ & $0$ \\ \hline $(1,1)$ & $0$ & $0$ & $0$ & $2$ \graycell & $0$ \graycell & $0$ \graycell \\ \hline $(1,0)$ & $0$ & $0$ & $0$ & $0$ \graycell & $2$ \graycell & $0$ \graycell \\ \hline $(1,-1)$ & $0$ & $0$ & $0$ & $0$ \graycell & $0$ \graycell & $2$ \graycell \\ \end{tabular} \end{center} \item für $J_z / \hbar$ \begin{center} \begin{tabular}{c||c|c|c|c|c|c} $j',m' \backslash j,m$ & $(0,0)$ & $(\frac{1}{2},\frac{1}{2})$ & $(\frac{1}{2},-\frac{1}{2})$ & $(1,1)$ & $(1,0)$ & $(1,-1)$ \\ \hline\hline $(0,0)$ & $0$ \graycell & $0$ & $0$ & $0$ & $0$ & $0$ \\ \hline $(\frac{1}{2},\frac{1}{2})$ & $0$ & $\frac{1}{2}$ \graycell & $0$ \graycell & $0$ & $0$ & $0$ \\ \hline $(\frac{1}{2},-\frac{1}{2})$ & $0$ & $0$ \graycell & $-\frac{1}{2}$ \graycell & $0$ & $0$ & $0$ \\ \hline $(1,1)$ & $0$ & $0$ & $0$ & $1$ \graycell & $0$ \graycell & $0$ \graycell \\ \hline $(1,0)$ & $0$ & $0$ & $0$ & $0$ \graycell & $0$ \graycell & $0$ \graycell \\ \hline $(1,-1)$ & $0$ & $0$ & $0$ & $0$ \graycell & $0$ \graycell & $1$ \graycell \\ \end{tabular} \end{center} \item für $J_x / \hbar$ \begin{center} \begin{tabular}{c||c|c|c|c|c|c} $j',m' \backslash j,m$ & $(0,0)$ & $(\frac{1}{2},\frac{1}{2})$ & $(\frac{1}{2},-\frac{1}{2})$ & $(1,1)$ & $(1,0)$ & $(1,-1)$ \\ \hline\hline $(0,0)$ & $0$ \graycell & $0$ & $0$ & $0$ & $0$ & $0$ \\ \hline $(\frac{1}{2},\frac{1}{2})$ & $0$ & $0$ \graycell & $\frac{1}{2}$ \graycell & $0$ & $0$ & $0$ \\ \hline $(\frac{1}{2},-\frac{1}{2})$ & $0$ & $\frac{1}{2}$ \graycell & $0$ \graycell & $0$ & $0$ & $0$ \\ \hline $(1,1)$ & $0$ & $0$ & $0$ & $1$ \graycell & $0$ \graycell & $0$ \graycell \\ \hline $(1,0)$ & $0$ & $0$ & $0$ & $0$ \graycell & $0$ \graycell & $0$ \graycell \\ \hline $(1,-1)$ & $0$ & $0$ & $0$ & $0$ \graycell & $0$ \graycell & $1$ \graycell \\ \end{tabular} \end{center} \item für $J_y / \hbar$ \begin{center} \begin{tabular}{c||c|c|c|c|c|c} $j',m' \backslash j,m$ & $(0,0)$ & $(\frac{1}{2},\frac{1}{2})$ & $(\frac{1}{2},-\frac{1}{2})$ & $(1,1)$ & $(1,0)$ & $(1,-1)$ \\ \hline\hline $(0,0)$ & $0$ \graycell & $0$ & $0$ & $0$ & $0$ & $0$ \\ \hline $(\frac{1}{2},\frac{1}{2})$ & $0$ & $0$ \graycell & $-\frac{i}{2}$ \graycell & $0$ & $0$ & $0$ \\ \hline $(\frac{1}{2},-\frac{1}{2})$ & $0$ & $\frac{i}{2}$ \graycell & $0$ \graycell & $0$ & $0$ & $0$ \\ \hline $(1,1)$ & $0$ & $0$ & $0$ & $1$ \graycell & $0$ \graycell & $0$ \graycell \\ \hline $(1,0)$ & $0$ & $0$ & $0$ & $0$ \graycell & $0$ \graycell & $0$ \graycell \\ \hline $(1,-1)$ & $0$ & $0$ & $0$ & $0$ \graycell & $0$ \graycell & $1$ \graycell \\ \end{tabular} \end{center} \end{itemize} Erkennbar ist hier jeweils eine Blockstruktur!